1.Coğrafi işaret nedir ve nasıl alınır?
Coğrafi işaret, belirgin bir niteliği ve ünü itibariyle bir yöreye veya ülkeye mal olmuş ürünü gösteren işaretler olarak tanımlamak mümkündür. Coğrafi işaretler mevzuat kapsamında menşe adı ya da mahreç işareti olarak tescil edilmektedir. Bu ürün guruplarından menşe adı korumasına Edremit Zeytinyağı, Edremit Körfezi Yeşil Çizik Zeytini, Aydın Kestanesi, Safranbolu Safranı , Kırıkhan Kavunu, Afyon Mermeri, Iğdır Kayısısı, Eldivan Kirazı, Giresun Tombul Fındığı ve Kuyucak Portakalı’nı örnek gösterebiliriz. Ve yine mahreç işareti korumasına Sinop Lakerdası, Afyon Pastırması, Akçaabat Köftesi, Altınözü Cimemi, Antakya Künefesi, Ankara Simidi ve Bolu Keşi’ni örnek gösterebiliriz.
Aynı zamanda Sınai Mülkiyet Kanunu’nun 2017 yılında yürürlüğe girmesiyle birlikte menşe adı ve mahreç işareti kapsamına girmeyen geleneksel olarak en az otuz yıl süreyle kullanıldığı kanıtlanan adlar geleneksel ürün adı olarak tescil edilmektedir. Bu ürünlere örnek olarak Döner, aşure, Baklava, Ezogelin çorbası, Çakallı Menemeni’ni gösterebiliriz.
Coğrafi işarete konu olan ürün gruplarına bakıldığında ise gıda maddeleri, tarım ürünleri, maden, el sanatları, sanayi ürünleri coğrafi işaret tesciline konu olabilir.
Coğrafi işarete konu olacak bir ürünlerin yöre ile bağlantısının iki açıdan gösterilmesi gerekmektedir. Bunlar;
- Ekolojik bağlantı (ürünün içinde bulunduğu çevre ile ilintisi)
- Beşeri bağlantı (toplum ile ilgisi)
Bu bağlantıların bilimsel açıdan ölçülebilir olması gerek başvuru aşamasında gerek tescil sürecinde ve gerekse ürünün denetimlerinde ehemmiyet arz etmektedir.
Coğrafi işaret ve geleneksel ürün adı tescil başvurusunda; üretici grupları, ürün veya ürünün kaynaklandığı coğrafi alanla ilgili kamu kurum ve kuruluşları ile kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları, ürünle ilgili olarak kamu yararına çalışan veya üyelerinin ekonomik çıkarlarını korumaya yetkili dernekler, vakıflar ve kooperatifler ile ürünün tek bir üreticisi varsa, bu durumu ispat etmesi şartıyla ilgili üreticisi başvuruda bulunma hakkına sahiptir.
2.Neden önemlidir? Üretici, firma sahiplerine katkısı nedir?
Ülkemizde, yüzlerce yıllık birikimin, kültürün, coğrafi yapının, ekolojik ortamın bize sunduğu ürünlere sahip çıkılması, unutulmaya yüz tutmuş yerli ve endemik ürünlerin korunarak üretiminin sürdürülebilir ve kalıcı hale getirilmesi, belirgin niteliği, ünü, tadı, aroması, tarihi geçmişi ve yöreyle özdeşleşmiş ürünlere markalaşmada öncülük edilmesi, tüketicinin güvenli gıda, kaliteli ve doğal ürüne ulaşmasının sağlanması, üreticinin hak ettiği emeğinin karşılığını alması amacıyla coğrafi işaretli ürünlerin gerek ülkemizde ve gerekse Avrupa Birliği (AB) Komisyonunda tescil ettirilerek korunması önem arz etmektedir.
Coğrafi işarete konu olan ürünler yörede veya özellikte üretim yapan çiftçilerin/satıcıların/imalatçıların tescilin sağladığı korumadan öncelikli olarak yararlanmalarının sağlanması hedeflenmekle birlikte, tüketici tarafında da söz konusu yöre adıyla satılan ürünleri, o yöre adına duydukları güven, kalite, tat ve aroması vb. nedenlerle diğer yerlerde üretilen ürünlere göre tercih etme olgusudur. Bu nedenle bir ürün için belirli bir kalite sembolü haline gelmiş yer adlarının coğrafi işaret olarak koruma altına alınmasında o yöre halkının menfaatlerinin korunması açısından büyük fayda bulunmaktadır.
Coğrafi İşaretli ürünlerin Tescil İle Korunmasının Faydaları ise;
- Tüketiciyi koruması.
- Ürünün gerçek üreticilerini koruması.
- Ürünün taklitlerini engelleyerek ürünün sahip olduğu ün ile yaşamasını sağlaması.
- Bir ülkenin tarihi ve kültürel değerlerini koruması.
- Bölgesel kalkınmaya katkı sağlaması.
- Bir ülkenin ihracat gelirlerinde önemli bir yere sahip olması.
3.Bir ürünün coğrafi işaretli ürün olduğunu tüketici nasıl anlar? Amblem neden önemlidir?
Denetimlerden geçen özel/tüzel kişiler coğrafi işareti kullanma hakkına sahip olup zorunlu olarak ürünlerinin ambalajları üzerinde veya 3 ncü şahısların görebileceği şeklide işyerlerinde Coğrafi işareti veya geleneksel ürün adı amblemini kullanması gerekmektedir. Amblem kullanım zorunluluğu 10 Ocak 2018 tarihi itibariyle başlamıştır.
Bu noktada tüketiciler tarafından bilinirliği yüksek ve beklenen kaliteyi sağlayan coğrafi işaretli ürünleri amblemler ve ürün adları ile tedarik etmeleri mümkündür. Tüm canlılarda olduğu gibi insanların da en temel gereksinimi doyma yani besin-gıdadır. Bu gıdanın da güvenilir güvenli olması ehemmiyet arz etmektedir. Tüketicilerin yerel ürünlere yani coğrafi işaretli ürünlere de ilgisinin arttığı da bir gerçektir.
4.Türkiye de kaç tane AB tescilli ürün var?
Ülkemizde 356 menşe adı korumasıyla ve 986 mahreç işareti korumasıyla olmak üzere 1342 tescil edilmiş coğrafi işaretli ürünlerimiz bulunmaktadır. Ve yine ülkemizde tescil talepli başvurusu yapılan 196 menşe adı ve 510 mahreç işareti koruması talebi ile 706 coğrafi işaret başvurusu yapılmıştır.
Tescili ülkemizde sağlandıktan sonra AB Komisyonuna başvurusu yapılan ve tescil yıllarına göre baktığımızda 2013 yılında Gaziantep Baklavası/Antep Baklavası (mahreç işareti) , 2016 yılında Aydın İnciri (menşe adı), 2017 yılında Malatya Kayısısı (menşe adı), 2020 yılında Aydın Kestanesi (menşe adı), Milas Zeytinyağı (menşe adı), 2021 yılında Bayramiç Beyazı (menşe adı), Taşköprü Sarımsağı (menşe adı), 2022 yılında Giresun Tombul Fındığı (menşe adı) 13.03.2023 tarihinde de Antakya Künefesi (mahreç işareti) coğrafi işaretli ürünlerimiz Avrupa Birliği Komisyonu Tarım ve Kırsal Kalkınma Genel Müdürlüğü tarafından tescil edilerek Sınai Mülkiyet Hakları kapsamında korumaları sağlanmıştır.
AB Komisyonuna tescil talepli başvurusu yapılan İLK coğrafi işaretli ürün olan “SURUÇ NARI” (menşe adı korumalı) 10.02.2023 tarihinde ilan kararı almış bulunmaktadır.
Ve yine Avrupa Birliği (AB) nezdinde tescil talepli başvurusu 18.05.2020 tarihinde gerçekleşen “ÇAĞLAYANCERİT CEVİZİ “(menşe adı) 22.02.2023 tarihinde ilan kararı almış bulunmaktadır. AB Komisyonunda Ülkemizden ilan edilen ilk cevizimizdir.
Ve yine Avrupa Birliği (AB) nezdinde tescil talepli başvurusu Gemlik Ticaret Borsası adına 10.07.2020 tarihinde gerçekleşen “GEMLİK ZEYTİNİ” (menşe adı korumalı) 28.02.2023 tarihinde ilan kararı almış bulunmaktadır. AB Komisyonunda Ülkemizden ilan edilen ilk zeytinimiz.
Çok yakın zamanda AB Komisyonundan almış olduğumuz diğer güzel haber ise Avrupa Birliği (AB) nezdinde tescil talepli başvurusunu Edremit Ticaret Odası adına 05.07.2021 tarihinde gerçekleştirdiğimiz “EDREMİT ZEYTİNYAĞI” (menşe adı korumalı) 22.03.2023 tarihinde ilan kararı almış bulunmaktadır. AB komisyonunda tescili yapılan Milas Zeytinyağı’ndan sonra EDREMİT ZEYTİNYAĞI kayıtlara girmiş bulunmaktadır. Edremit Zeytinyağı, coğrafi bölgenin toprak, iklim özellikleri ile Kaz ve Madra Dağlarından esen rüzgârın sayesinde kendine özel karakteristik aromaya sahip olan bu ürünümüz ile birlikte AB Komisyonunda tescil edilen ürünlerimizin sayısı artmaktadır.
Bunun yanı sıra AB Komisyonunda tescil talepli başvurusu yapılan 33 ürünümüz bulunmaktadır. (Edremit Körfezi Yeşil Çizik Zeytini , Osmaniye Yer Fıstığı, Hatay Kaytaz Böreği, Safranbolu Safranı , Aydın Memecik Zeytini , Aydın Memecik Zeytinyağı , Tarsus Sarıulak Zeytini, Silifke Yoğurdu, Melli İnciri, Isparta Gülyağı, Hüyük Çileği, Ayaş Domatesi, Manisa Mesir Macunu, Urla Sakız Enginarı, Rize Çayı, Ezine Peyniri, Bursa Şeftalisi, Bingöl Balı, Kilis Zeytinyağı, Manisa Sultani Çekirdeksiz Üzümü, Hopa Hamsili Ekmeği, Bursa Siyah Inciri, Amasya Çiçek Bamyası, Demirci Hünnabı, Kırkağaç Kavunu / Kırkağaç melon, Bursa Kestane Şekeri, İpsala Pirinci, Erzurum Su Böreği, Tonya Tereyağı, Araban Sarımsağı, Gaziantep Menengiç Kahvesi / Gaziantep Melengiç Kahvesi, Milas Yağlı Zeytini, Maraş Tarhanası, Maraş Çöreği, Antepfıstığı / Antep fıstığı, Kayseri Sucuğu/Pastırması/Mantısı, İnegöl Köfte, Afyon Sucuğu/Pastırması)
Altını çizmek istediğim bir husus AB Komisyonuna tescil talepli başvurusu yapılacak coğrafi işaretli ürünlerimizin üreticilerinin bilgilendirilmesi başvuru evraklarının hazırlanması kadar ehemmiyet arz etmektedir. Zira ürün adının ülkemizde bilindiği şekli varsa logosu ile doğru bir şekilde kullanılması ve mevzuatımız açısından denetimlerinin yapılmasının önemli olduğunu belirtmek isterim.
Son olarak eklemek istediğimiz bir konu var mı?
TOBB Başkanımız Sayın Hisarcıklıoğlu’nun 2015 yılının Nisan Ayında “fırsatların kazası” olmaz diyerek oda/borsa/sanayi odalarımızı harekete geçirmesi ile birlikte coğrafi işaretli ürünlerimiz için gerek ülkemizde ve gerekse AB Komisyonunda büyük bir ivme kazandığının altını çizmek isterim. 2007 yılından bu tarafa gerek ülkemizde ve gerekse AB Komisyonu nezdinde coğrafi işaretli ürünlerin korunması için yapmış olduğum çalışmalarda gördüğüm; Coğrafi işaretli ürünler, yöresel ürünler, küreselleşmenin getirdiği ve getireceği risklere, belirsizliklere karşı yerel hareketlerin, kırsal kalkınmanın ve sürdürülebilir üretimin teşvikini sağlayan bir olgu olarak görülürse ve bu kalıcı olarak desteklenirse, bu ürünler ile hem kendimize yeteriz ve hem de gelecek kuşakların kendine yeterliliğine şimdiden katkıda bulunmuş olacağız.
Bunun için öncelik ile coğrafi işaretli ürünlerin ülkemizde ve mutlaka Avrupa Birliği Komisyonunda tescillerinin yapılması gerekmektedir.
Üretmeden tüketmeye hakkımızın olmadığını bilmemiz gerekmektedir.
Bize zaman ayırdığınız ve verdiğiniz değerli bilgiler için teşekkür ederiz.
Geleceğimiz için önemli olan coğrafi işaretli ürünlerimizi için bana ayırdığınız zamandan dolayı başta Oda Başkanı Sayın Çetin, Değerli Yönetimine ve şahsınıza teşekkür ediyorum. Yolumuz yönümüz her daim coğrafi işaretli ürünlerimize açık olsun.
